Fundacja Unaweza przeprowadziła badanie, w którym wzięło udział prawie 200 tys. młodych Polaków. Ponad połowa odczuwa brak motywacji, 28 proc. nie ma chęci do życia, co trzeci (37 proc.) czuje się samotny, nie akceptuje siebie i swojego wyglądu (32 proc.) oraz ma podejrzenie depresji, co dziesiąty podjął próbę samobójczą, co piąty planował to zrobić. Z policyjnych danych wynika, że w 2022 r. doszło do 2031 prób samobójczych, z czego 150 zakończyło się śmiercią młodych ludzi. Wśród zachowań autodestrukcyjnych ankietowani wymieniają: ciągłe odchudzanie (32 proc.) i samookaleczenia (16 proc.). Co trzeci ogląda materiały prezentujące przemoc, co piąty – pornografię. Dużym powodzeniem cieszą się także walki MMA. Ogląda je ponad połowa pytanych. Dzieci i młodzież sięgają też po używki: papierosy (15 proc.), alkohol (13 proc.), narkotyki i dopalacze (8 proc.).

Swoje badania i konsultacje przeprowadziła także Rada Dzieci i Młodzieży RP działająca przy MEN. Rada zapytała młodych ludzi i specjalistów, czego polskiej opiece psychiatrycznej i psychologicznej brakuje. Ich zdaniem zawodzi system i dorośli, winne są też stereotypy. Mity dotyczące problemów psychicznych nadal są żywe. Łatka "żółtych papierów" odstrasza od szukania profesjonalnej pomocy. Chęć jej znalezienia deklaruje tylko 1 na 20 osób. Prawie 70 proc. uczniów nie korzysta z pomocy psychologa, a 7 proc. sądzi, że specjaliści nie dochowają tajemnicy. Przeszkodą jest także brak lekarzy psychiatrii dziecięcej. W Polsce praktykuje ich tylko 521. Pod opieką mają prawie 150 tys. pacjentów. Co więcej, młodzi uważają, że nie mogą liczyć na wsparcie rodziny czy środowiska. Co dziesiąte dziecko czuje się niekochane przez najbliższych, co drugi uczeń nie ufa innym, a 43 proc. uważa że nauczycielom nie zależy na ich przyszłości.

Do złej kondycji psychicznej młodych przyczynia się także otoczenie. Rosną oczekiwania rodziców, a to wpędza ich w kompleksy, pracę ponad siły i izolację społeczną. Odczuwają stres, presję, mają problemy ze snem i koncentracją. Nie pomaga także ułatwiony dostęp do używek psychoaktywnych: alkoholu, narkotyków i dopalaczy. Ich zdobycie nie jest skomplikowane, a młodzi szybciej się od nich uzależniają. Dużym zagrożeniem jest także uzależnienie od sieci i urządzeń elektronicznych, miejsc, gdzie łatwo o fake newsy, przemoc, hejt i propagowanie nierealnych wzorców. Internet zwiększa także dostęp do informacji, niekoniecznie prawdziwych i mądrych. Plagą wśród młodzieży są m.in. challenge, ryzykowne i nieprzemyślane wyzwania powtarzane dla sławy i poklasku.

Liczba pracujących lekarzy psychiatrii dziecięcej jest niewielka. To tylko 11,5 proc. wszystkich lekarzy tej specjalności. Kolejki są długie, a wielu pacjentów (nawet 40 proc.) nie potrzebuje wsparcia psychiatrycznego, ale psychologicznego lub psychoterapeutycznego. Reforma systemu opieki psychiatrycznej już się rozpoczęła. Ośrodki podzielono na trzy stopnie referencyjne. Te z pierwszym stopniem działają w trybie ambulatoryjnym, pilnym i nie trzeba mieć do nich skierowania (347 w całym kraju). Te z drugim – poradnie zdrowia psychicznego (jest ich 116) – mają w zespole także lekarza psychiatrę, funkcjonują również oddziały dzienne. Trzeci stopień to zamknięte oddziały szpitalne (27 w kraju). Ministerstwo Zdrowia zaliczyło psychiatrię dzieci do grupy dziedzin priorytetowych. Lekarze w trakcie specjalizacji otrzymują wyższe wynagrodzenie. Na doposażenie oddziałów szpitalnych przeznaczono 80 mln zł. Nadal jednak potrzeby są bardzo duże.

Choć do psychiatry czy terapeuty nie trzeba mieć skierowania, nie można liczyć na to, że specjaliści przyjmą pacjenta z dnia na dzień. Potrzeb jest dużo, a że psychoterapia oraz leczenie psychiatryczne są najczęściej długotrwałe, wielu specjalistów nie przyjmuje już nowych pacjentów. Zdarza się, że kryzys jest tak duży, że potrzebujący pomocy powinien od razu trafić do szpitala. Co ważne, można pojechać do izby przyjęć z marszu. Lekarz dyżurujący ma obowiązek zbadać pacjenta i jeśli zajdzie potrzeba, przyjąć go na oddział. A co jeśli niechęć do siebie, depresja narastają stopniowo? W porę powinni je zauważyć nie tylko rodzice, ale też szkoły. Młodzi chcieliby zwiększenia roli szkolnych psychologów oraz dodatkowego wsparcia dla nauczycieli. To wymaga nakładów na szkolenia pedagogiczne, ale w dłuższej perspektywie zagwarantuje opiekę i pozwoli uniknąć sytuacji autodestrukcyjnych.

Zmiana nastawienia do terapeutów, psychologów i lekarzy z pewnością będzie sprzyjać poprawie sytuacji psychicznej młodych. Konieczna staje się walka ze stereotypami i piętnowaniem osób przyznających się do wsparcia psychologicznego. Równie ważna jest edukacja nauczycieli, rodziców i otoczenia na temat tego, jak rozpoznawać symptomy kryzysów psychicznych. Aby nie dochodziło do kryzysowych sytuacji zdrowotnych i psychicznych wśród dzieci i młodzieży, niezbędne są nakłady na profilaktykę. Ogólną dla wszystkich, bardziej celowaną w grupy i osoby zagrożone kryzysami i przeznaczoną dla tych, którzy już żyją w kryzysie. Profilaktykę należy prowadzić wieloma kanałami, od warsztatów w szkole po media społecznościowe. Młodzi chcieliby także, by informacje o kryzysach psychicznych znalazły się w podstawowych programach nauczania. Bez tych działań nic się nie zmieni.